گزارش تازه آژانس و ارزیابی میزان اختلال در فعالیت های هسته ای

۱۳۸۹/۰۹/۰۴

طبق داده های آژانس بین المللی انرژی اتمی طی ماه جاری بخش اعظم فعالیت غنی سازی ایران متوقف شده است. اما هنوز کاملا مشخص نیست که مشکلات فنی ایران برای ادامه غنی سازی تا چه حد جدی است و آیااین مشکلات به کرم ( بد افزار) استاکس نت مربوط می شود یا دلیل دیگری دارد.

هر موردی از اختلال و مشکل در غنی سازی ایران بخصوص در آستانه مذاکرات مربوط به بحران هسته ای که اوایل ماه آینده انجام خواهد شد از سوی جامعه بین المللی و قدرت های بزرگ با حساسیت پیگیری خواهد شد. غرب امیدوار است که در دور جدید مذاکرات بتواند ایران را قانع کند تا غنی سازی را در آن کشور متوقف کرده و یا طرح مطمئنی را برای معاوضه سوخت هسته ای تولید شده در آن کشور بپذیرد.

گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی یادآوری می کند که با وجود توقف موقت در غنی سازی اورانیوم، ایران بر تعداد سانتریفوژهای خود افزوده و به همین دلیل ذخیره اورانیوم غنی شده این کشور افزایش یافته است.

خبرگزاری رویترز در یک مجموعه از پرسش و پاسخ نکاتی را که قرار است در جلسه آینده هیئت رییسه آژانس بین المللی انرژی اتمی در روز دوم دسامبر مطرح شوند بررسی کرده است:

- سئوال: غنی سازی اورانیوم در ایران در چه وضعیتی قرار دارد؟

- پاسخ: به هنگام بازرسی ماموران آژانس بین المللی انرزی اتمی در تاریخ شانزدهم ماه نوامبر از مرکز غنی سازی نطنز، کار سانتریفوژهای این مرکز متوقف شده بود و چنین توقفی در برنامه غنی سازی اورانیوم کمی عجیب به نظر می رسد.

گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی دلائل احتمالی این توقف و یا مدت زمان توقف کار ساتتریفوژها را مشخص نمی کند. دیپلماتهای غربی می گویند دلیل توقف غنی سازی مشکلات فنی است. اما یک هفته پس از این تاریخ، ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرد که غنی سازی از سرگرفته شده است.

سانتریفوژ دستگاهی است که با حرکت دورانی بسیار سریع خود می تواند درصد سوخت هسته ای را در ماده اورانیوم افزایش دهد تا حدی که بتوان از این اورانیوم در نیروگاههای هسته ای به عنوان سوخت استفاده کرد. اما تدوام غنی سازی در مراحل عالی تر می تواند غلظت آن را تا حدی افزایش دهد که برای مصارف نظامی نیز مورد استفاده قرار بگیرد. 

طبق اطلاعات موجود سانتریفوژهای ایران براساس یک مدل از این دستگاههای ساخت اروپا در دهه ۱۹۷۰ ساخته شده اند که به صورت قاچاق وارد ایران شده است. این نوع سانتریفوژها با مشکل افزایش درجه حرارت شدید مواجه هستند و به نظر می رسد که از سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ که ایران بر حجم و سرعت غنی سازی خود افزوده کار سانتریفوژهای این کشور همواره با مشکلات فنی و اختلال روبرو بوده است.

گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام می کند که ایران از سال ۲۰۰۷ تاکنون حداقل ۲/۳ تن اورانیوم با غلظت پایین تولید کرده است. این حجم از اورانیوم غنی شده در صورت غنی سازی عالی تر و رساندن غلظت آن به حدود ۹۰ درصد می تواند برای تولید دو بمب هسته ای کافی باشد. اما حکومت ایران همواره تاکید کرده که هدف فعالیت های هسته ای آن کشور صلح آمیز است و این اورانیوم غنی شده برای تولید انرژی برق مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

سئوال: دلیل توقف غنی سازی ایران چیست؟

 پاسخ: یک منبع مطلع در آژانس بین المللی انرژی اتمی می گوید دلیل این توقف مشکلات فنی است و در گذشته نیز چنین حالتی اتفاق افتاده است. انستیتو علوم و امنیت بین المللی (ISIS) که مرکز آن در واشنگتن است توقف موقت غنی سازی در ایران را « اسرار آمیز» توصیف کرده و می گوید دلیل آن ممکن است حمله کرم رایانه ای یا بد افزار « استاکس نت » در سیستم کنترل مراکز هسته ای ایران باشد.

دیوید آلبرایت رییس پیشین بازرسان تسلیحاتی در عراق و مدیر فعلی انستیتو علوم و امنیت بین المللی به خبرگزاری رویترز گفت:« یک دلیلی وجود دارد که فعالیت مرکز هسته ای نطنز را بی ثبات کرده است . کاملا مشخص است که ایرانی ها در این زمینه مشکلات جدی دارند ولی دلیل آن هنوز کاملا مشخص نیست.»

کارشناسان امور امنیتی می گویند که طراحی و انتشار کرم رایانه ای ( بد افزار ) « استاکس نت » ممکن است یک اقدام خرابکارانه توسط یکی از دولتهای متخاصم ایران مثلا اسراییل باشد که هدف آن از کار انداختن و یا اختلال در برنامه های غنی سازی آن کشور است. به گفته آنها این بد افزار طوری طراحی شده است که تجهیزات صنعتی مورد استفاده در فعالیت غنی سازی را هدف می گیرد.

اولی هاینونن که در ماه اوت امسال از مقام ریاست بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی استعفا داد گفته است که توقف غنی سازی در ایران « بسیار عجیب » است و دلیل آن ممکن است اختلال در کار تجهیزات غنی سازی باشد. او می افزاید:« اگر این توقف یک روزه بود شاید مشکل مهمی نمی بود ولی اگر این توقف مدت طولانی تری طول کشیده است حتما یک دلیل جدی دارد.»

سئوال: آیا فعالیت های هسته ای ایران دچار مشکلات جدی است؟

 پاسخ: دیپلماتهای غربی می گویند که فعالیت های هسته ای ایران با مشکلات فنی بسیار جدی روبرو است ولی مقامات ایرانی این موضوع را تکذیب می کنند.

اولی هاینونن می گوید کاهش تعداد سانتریفیوژهای فعال ایران به نسبت سال گذشته نشان می دهد که برنامه های هسته ای آن کشور با مشکل روبرو است. ولی او خاطر نشان می کند که ظاهرا کارایی این دستگاهها به نسبت گذشته بهبود یافته است.

او می افزاید:« ایران یاد گرفته که چگونه با این مشکلات کنار بیاید و احتمالا آنها به حل این مشکل فنی بسیار نزدیک شده اند.»

ایران در حال آزمایش یک نوع جدید و مقاوم تر از سانتریفوژها است که قادر است غنی سازی را با دو و حتی سه برابر سرعت دستگاههای قدیمی انجام دهد . 

ایران می گوید در نظر دارد که در آینده نزدیک تولید با این دستگاهها را آغاز کند.مارک فیتزپاتریک از انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک می گوید به سختی می توان از گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی به یک تحلیل و نتیجه گیری دقیق رسید.

او می گوید:« توقف موقت غنی سازی در ایران موضوع مهمی است و ممکن است این نظریه را تقویت کند که دلیل آن مشکلات فنی ساختاری است. ولی در مجموع حجم تولید اورانیوم غنی شده در ماههای اخیر مشابه میزان دوره های قبل بوده است و کاهشی را نشان نمی دهد.»

ایوانکا بارزاشکا از فدراسیون دانشوران آمریکا معتقد است که فعالیت غنی سازی در ایران بهبود یافته است. وی می افزاید:« گزارشهای آژانس بین المللی انرژی اتمی نشان می دهد که بازدهی سانتریفوژها بهبود یافته است هر چند هنوز هم از میزان بازدهی که این نوع ماشین آلات می توانند داشته باشند کمتر است. »

 سئوال: چرا اخلال یا تاخیر در فعالیت غنی سازی ایران اهمیت دارد؟

 پاسخ: هرگونه کندی و تاخیر در روند غنی سازی ایران فرصت بیشتری را به جامعه بین المللی خواهد داد تا از طریق دیپلماتیک راه حلی برای این بحران پیدا کند. ایران پذیرفته است که مذاکرات باگروه پنج بعلاوه یک را دوباره از سر بگیرد اما تحلیلگران بعید می دانند که این دور از گفتگوها به نتایج درخشانی دست یابد.

دیپلماتهای غربی و کارشناسان می گویند با وجودی که ایران در روند غنی سازی اورانیوم با مشکلاتی روبرو بوده ولی در مجموع بر حجم تولید اورانیوم خود افزوده است و اکنون از ذخیره ای برخوردار است که در صورت غنی سازی بیشتر آن می تواند برای تولید بمب مورد استفاده قرار بگیرد. آنها تاکید می کنند که نکته دیگر این است که دولت ایران از یکسال پیش که مذاکرات متوقف شد تاکنون هیچ نشانه ای حاکی از عقب نشینی و توافق بروز نداده است.

دولت ایران همواره با خواست جامعه بین المللی و مصوبات شورای امنیت سازمان ملل متحد برای توقف غنی سازی اورانیوم در آن کشور مخالفت کرده است.

یک دیپلمات غربی ارشد به خبرگزاری رویترز می گوید:« ما هیچ نشانه ای حاکی از آن ندیده ایم که ایران قصد داشته باشد برنامه های هسته ای خود را کاهش داده و یا تعدیل کند. اگر این فعالیت ها کمی کندتر شده دلیل آن مشکلات فنی است و نه تغییر سیاست و استراتژی حکومت ایران.»